De vooruitblik: wat brengt 2023 voor de ‘war on drugs’?

““In 2022 zagen we een stijging van het drugsgeweld in ons land. Mensen willen daar graag meteen een oplossing voor. Helaas, er is geen mirakeloplossing, dus ook in 2023 zal het niet meteen verdwijnen.” Professor drugsbeleid en criminologie Charlotte Colman is sinds vorig jaar aangesteld als nationaal drugscoördinator. Vanuit haar expertise kijkt ze vooruit naar wat we dit jaar kunnen verwachten op vlak van de drugsproblematiek in ons land.

Het is één van de thema’s die het afgelopen jaar hoog op de agenda is komen te staan: drugs in België. Het escalerende geweld in Antwerpen kende een triest dieptepunt, met het overlijden van een 11-jarig meisje in Merksem. De situatie lijkt meer dan ooit out of control. Kan het in 2023 nog erger?

Charlotte Colman: “Het overlijden van de 11-jarige Firdaous is bijzonder tragisch. Zoiets mag niet gebeuren. Vorig jaar was er een nieuw recordjaar qua in beslag genomen cocaïne: 110 ton in Antwerpen. Of dat in 2023 nog meer wordt, kan je moeilijk voorspellen. In de haven van Rotterdam is de trend voor het eerst licht gekeerd, met een terugval naar 50 ton. Het is relevant om dat naast elkaar te leggen, want Antwerpen en Rotterdam zijn eigenlijk tweelinghavens. Criminele organisaties beschouwen de twee havens vaak als één terrein. Afhankelijk van de opportuniteiten kiezen criminele bendes voor een van de twee havens. In Rotterdam is er het afgelopen jaar hard ingezet op de beveiliging van de haven, wat de terugval kan verklaren. Of de bendes zijn creatiever en inventiever in het smokkelen, dat is ook mogelijk.”

Moeten we dan ook meer inzetten op de beveiliging van de Antwerpse haven om dit probleem aan te pakken?

“Er is een totaalaanpak nodig. De haven van Antwerpen beter beveiligen is maar één stap. Repressie is een andere stap, maar ook niet voldoende. Tegen de toplaag van de bendes moet je repressief ingrijpen, door onder andere op de geldstromen en criminele vermogens te richten. Maar een groot deel van de onderlaag pak je best anders aan, hier zijn vaak minderjarigen betrokken die door de mazen van ons samenlevingsnet vallen. Zij worden ingezet om cocaïne uit containers te laden of te werken als drugskoerier. Ondertussen moet je ook werken op preventie en hulpverlening om de vraagzijde aan te pakken. Het goede nieuws is dat we van de bevoegde ministers horen dat er effectief maatregelen komen. Zoals dat ‘Stroomplan XXL’. De urgentie én de bewustwording zijn er dus wel.”

Het tegendeel zou erger zijn, gezien de escalatie van geweld. Dat maakt het probleem ook veel zichtbaarder.

“Het geweld dat we in Antwerpen zien, is typisch voor zo’n situatie: er is heel veel geld te verdienen, er is veel concurrentie en er is beperkte plaats. Geweld is een manier om af te rekenen met concurrenten of om elkaar te intimideren. Mogelijk speelt Sky ECC ook mee. Er zijn gaten ontstaan in de criminele organisaties, die moeten opgevuld worden. Door te porren in het netwerk, krijg je een reactie.”

Wordt 2023 een sleuteljaar in de ‘war on drugs’?

“Sleuteljaar is misschien te sterk, al kan het wel een soort van keerpunt zijn, net omdat die urgentie er is. De publieke opinie wil natuurlijk ook meteen een oplossing voor het vele geweld. Maar er bestaat geen mirakeloplossing. Het vraagt tijd. Als je extra politiemensen aanwerft, dan moet je die eerst opleiden. Als je de haven verder wil beveiligen, dan moet dat in balans zijn met de economische realiteit van de haven. Als je havenpersoneel weerbaarder wil maken tegen corruptie, dan duurt dat even. Maar minstens even belangrijk: we hebben het nu vooral over cocaïne, en ik begrijp dat omwille van het geweld en de zichtbare ontwrichting, maar er zijn nog andere drugsproblemen waarmee we te maken hebben.”

Zoals?

“België is samen met Nederland de grootste producent en exporteur van synthetische drugs in Europa. We hebben het dan vooral over amfetamines en MDMA (XTC). Er zijn hier steeds meer grote, professionele drugslabo’s, in de grensregio met Nederland maar er is een verspreiding zichtbaar over heel België zoals West-Vlaanderen en Luik. Er zit heel veel expertise in onze contreien om die drugs te maken. Dat moet zeker ook op de agenda komen in 2023, want het creëert problemen voor de volksgezondheid.”

Je doelt op andere problemen dan de gevolgen van het druggebruik zelf?

“Inderdaad. Bij de productie van synthetische drugs is er heel wat afval, dat illegaal gedumpt of geloosd wordt. 1 kilogram productie levert 5 tot 30 kg afval op. Dat is gevaarlijk, want het zijn chemicaliën. Er zijn al gevallen geweest van bijvoorbeeld kinderen die zich verbranden aan dergelijk afval. Maar los daarvan is er ook een impact op de omgeving en het milieu. Zowel de bodem als het water kan erdoor vervuild geraken, maar we kennen de schaal en de langetermijngevolgen van die verontreiniging nog te weinig. We moeten daar meer inzicht in krijgen.”

Is het drugsprobleem groter dan ooit?

“Door wat er in Antwerpen gebeurt, is het alleszins zichtbaarder dan ooit. De media schetsen ook het beeld dat iedereen aan de cocaïne zit. Dat is niet zo. Als we de cijfers bekijken, stijgen die wel, maar lang niet exponentieel. Maar de drempel om aan drugs te komen is wel lager. We zien nu bijvoorbeeld ook het fenomeen van de drugskoerier aan huis. Net zoals je eten online bestelt en laat leveren, kan dat ook met drugs.”

Wat wil je zelf met jouw onderzoek bereiken dit jaar?

“We gaan onder andere meer onderzoek doen naar corruptie in havens en naar het zichtbaar maken van netwerken binnen de synthetische drugs. Een ander belangrijk domein waar we verder op inzetten is de vraagzijde, focussen op het herstelproces van gebruikers. Sommigen beschouwen druggebruik als een persoonlijk probleem, iets dat je zelf moet oplossen. Wij willen veel meer de maatschappij betrekken, want die draagt ook een verantwoordelijkheid door mensen in herstel een kans te geven op werk en huisvesting. Met het project ‘Inclusieve herstelsteden’ willen we herstel zichtbaar maken, erover praten en het zelfs vieren, samen met mensen in herstel. Nu mijden en stigmatiseren we mensen die een drugsverleden hebben, wat heel veel impact heeft op hun herstelproces.”

Het valt op dat je, ondanks het feit dat het een zware problematiek is, toch heel positief blijft?

“Ik blijf altijd optimistisch, omdat ik geloof dat onderzoek echt kan helpen om het probleem aan te pakken. Het is fijn om te weten dat wij als onderzoekers mee naar een oplossing kunnen zoeken, en dat het dus niet is om ergens in een schuif te belanden. Het kan een impact creëren, we kunnen het beleid mee vormen.”