Europa wil een telescoop bouwen om terug te kijken naar het ontstaan van het heelal. Het kilometerslange bouwwerk komt misschien wel in België. UGent’er Archisman Ghosh van de faculteit Wetenschappen kijkt er alvast reikhalzend naar uit.
Wat maakt die toekomstige Einsteintelescoop zo uniek?
"De naam ‘telescoop’ is een beetje misleidend. De Einsteintelescoop heeft namelijk geen lenzen en je kan er niet mee naar de sterren kijken. De bedoeling van de installatie, die trouwens helemaal onder grond zit, is om zwaartekrachtgolven te meten."
"Met de huidige detectoren kunnen we een paar miljard lichtjaren ver kijken. Met de Einsteintelescoop gaan we veel verder kunnen kijken, tot in de periode vooraleer er sterrenlicht bestond. Misschien gaan we zelfs kunnen terugkijken tot bijna aan de oerknal."
Wat kunnen die zwaartekrachtgolven ons leren?
“Zwaartekrachtgolven ontstaan bij impactvolle gebeurtenissen in de ruimte. Ze werden in 1915 voorspeld door Einstein in zijn algemene relativiteitstheorie. Maar pas in 2015, honderd jaar later, zijn ze voor het eerst gemeten na de botsing van twee zwarte gaten."
"Aan de hand van die zwaartekrachtgolven kunnen we dus op zoek gaan naar de geschiedenis en oorsprong van ons heelal. We zijn kosmologische archeologen: hoe dieper we kijken in het heelal, hoe verder we terugkijken in de tijd.”
De Einsteintelescoop wordt een ondergronds bouwwerk met 3 armen van 10 kilometer lang.
Hoe meet je zwaartekrachtgolven?
“De botsing van de twee zwarte gaten in 2015 was enorm, maar de daarbijhorende zwaartekrachtgolf was nog altijd heel klein. De Einsteintelescoop zal de minieme trilling van zo’n zwaartekrachtgolven detecteren via kilometerslange armen."
"Er bestaan al soortgelijke telescopen bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, Italië en Japan. Die hebben armen van drie à vier kilometer. Maar de Einsteintelescoop wordt veel groter met drie armen van elk tien kilometer lang. Aan het uiteinde van elke arm meten we via laserstralen de lengteverschillen om zo de zwaartekrachtgolf weer te geven.”
Welke rol heeft de UGent bij de werking van de Einsteintelescoop?
“We zijn op meerdere vlakken betrokken. Mijn collega Daniela Pascucci onderzoekt bijvoorbeeld met welke soorten laserstralen we de lengteverschillen aan de armen van de telescoop het best meten. Daarvoor hebben we aan de UGent als enige in België een 2 micrometerlaser geïnstalleerd.”
“Ikzelf probeer nu al uit te zoeken hoe we de vele nieuwe gegevens die we zullen binnenkrijgen via de Einsteintelescoop zullen analyseren. Ik moet daarbij rekening houden dat de telescoop pas rond 2040 zal klaar zijn en daarna nog jarenlang zal werken. Ik denk dus na over iets wat langer zal bestaan dan ikzelf waarschijnlijk zal leven. Dat is hoe wetenschap werkt: durven dromen over de toekomst en hopen dat de volgende generatie wetenschappers jouw dromen waarmaakt.”
"De UGent is op meerdere vlakken betrokken. Mijn collega Daniela Pascucci onderzoekt bijvoorbeeld met welke soorten laserstralen we de lengteverschillen aan de armen van de telescoop het best meten."
Wanneer weten we of de Einsteintelescoop effectief in ons land wordt gebouwd?
“Het is nog even wachten op goed nieuws, de beslissing valt pas in 2026. Momenteel zijn er nog twee mogelijke locaties voor de Einsteintelescoop. Eén in Sardinië en in ons land bij het drielandenpunt met Nederland en Duitsland. Ik zou het echt fantastisch vinden als de telescoop naar België zou komen.”
Wat hoop je zelf te kunnen waarnemen met de Einsteintelescoop?
“Vanalles! (lacht) Het samensmelten van zwarte gaten of een explosie van supernova’s. Of hoe de sterrenstelsels voor het eerst werden gevormd."
"Stiekem hoop ik dat we iets zullen zien dat niemand had verwacht, iets exotisch. Doordat de Einsteintelescoop gebruik maakt van totaal nieuwe methodes om het heelal te bestuderen, gaan we een nieuw tijdperk binnen. The game is not over yet, dit is nog maar het begin!"
Lees ook
Professor sterrenkunde: "We zien nu dingen die we nooit eerder konden zien"
Hij kan ze moeilijk letterlijk onder een microscoop leggen, maar geavanceerde computersimulaties helpen Maarten Baes om sterrenstelsels te bestuderen. Gelukkig maar, want de studie naar sterrenstelsels is een relatief nieuwe tak in de sterrenkunde, en er valt nog veel te ontdekken.
De vooruitblik: ontrafelen we in 2023 de geheimen van ons heelal?
De wereld van de sterrenkunde staat op zijn kop, en dat heeft alles te maken met de James Webb Telescope: een nieuwe, bijzonder krachtige ruimtetelescoop. Professor Arjen van der Wel: “Dit jaar wordt het jaar van de waarheid. Ofwel bevestigen de beelden van de telescoop onze theorieën, ofwel halen ze alles waar we in geloofden helemaal onderuit.”
