Stel je eens voor dat we minder mensen zouden opsluiten of dat er helemaal geen gevangenissen meer bestaan. Zou dat leiden tot meer criminaliteit, of juist tot meer gelijkheid en veiligheid? Een gedachte waar criminoloog Tom Vander Beken zich graag het hoofd over breekt.
In het kort
Als de samenleving werkelijk minder criminaliteit wil, dan moeten we willen kijken naar wat wetenschappelijk onderzoek ons leert en die inzichten ook durven gebruiken.
- Inzicht 1: De gevangenis schrikt niet af, en slaagt er niet in om het leven van mensen een positieve wending te geven.
- Inzicht 2: Gevangenisstraffen doen vaak meer kwaad dan goed. Veel gedetineerden lopen 'detentieschade' op waardoor de kans dat ze opnieuw feiten plegen, groter wordt.
De wereld wordt een pak veiliger als we minder mensen opsluiten. We moeten durven inzetten op re-integratie en niet-vrijheidsberovende straffen (enkelband, werkstraf, geldboete).
“Je kan je terecht afvragen of gevangenissen nog van deze tijd zijn. Als strafinstrument zijn ze amper driehonderd jaar oud”, gaat Vander Beken van start. “In plaats van te straffen op het lichaam, werd de straf op de ziel gericht en kreeg de gevangenis voor het eerst een preventieve functie. Tijdelijke opsluiting zou daders tot inkeer brengen en betere mensen van hen maken.”
Dat ‘herstelidee’ blijft ook vandaag overeind. De samenleving wil dat gedetineerden hun tijd in de gevangenis gebruiken om hun leven te beteren. Daarnaast zijn we ook uit op vergelding. “Strafbare feiten mogen niet ongestraft blijven", legt Vander Beken uit. “Opsluiting zou bovendien potentiële daders moeten afschrikken en voorkomen dat daders opnieuw in de fout gaan.”
Effectiviteit van gevangenisstraffen
Of gevangenisstraffen slagen in hun opzet is nog maar de vraag. Ons land heeft een recidivegraad van ongeveer 70%. Dat wil zeggen dat 7 op de 10 ex-gedetineerden vroeg of laat opnieuw voor het foute pad kiest.
Volgens Vander Beken is er ontzettend veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit van gevangenisstraffen en komen wetenschappers wereldwijd steeds tot dezelfde conclusie: “We verwachten veel te veel van gevangenisstraffen.”
“Gevangenissen zijn niet geschikt om het leven van mensen een positieve wending te geven. Bovendien blijkt opsluiting potentiële daders helemaal niet af te schrikken. Dat is niet enkel duidelijk uit de statistieken, maar ook uit de vele gesprekken die we voeren met gedetineerden.”
Meer kwaad dan goed
Voor een beperkt aantal gedetineerden is opsluiting wel een waardevolle periode van reflectie, maar de meesten lopen vooral schade op: detentieschade.
“De impact van opsluiting op gedetineerden is enorm. Hoe langer we iemand opsluiten, hoe hoger het risico op schade is. Langdurige opsluiting maakt mensen heel erg kwetsbaar voor criminaliteit. Het is daarom in ieders belang om detentieschade te beperken en te investeren in re-integratie.”
“Detentie betekent meer dan de beperking van vrijheid. Gedetineerden verliezen niet enkel hun baan, hun huis en hun sociaal netwerk. Ze komen in een totale afhankelijkheidsrelatie terecht waardoor ze minder zelfredzaam worden. Bovendien verleren ze het om emotionele relaties aan te gaan en kampen ze met heel wat gezondheidsproblemen zoals eenzaamheid, depressie, slaapstoornissen en angst.”
Luxeleven
Zou opsluiting meer mensen afschrikken als het gevangenisleven harder zou zijn? De perceptie leeft dat gedetineerden een luxeleven leiden in de gevangenis. “Sommige mensen vinden inderdaad dat we te soft omgaan met onze gevangenen, en denken dat langere en hardere straffen de oplossing zijn. Maar we weten dat die afschrikking niet werkt.”
“Ik heb gevangenissen in België, Engeland, Frankrijk, Italië, Nederland, Azerbeidzjan en Noorwegen bezocht... en moet met klem tegenspreken dat het leven in de gevangenisstraf al bij al wel meevalt. Het leven in de Belgische gevangenissen is zelfs bijzonder hard. Ons land is al meerdere keren veroordeeld voor de slechte leefomstandigheden in de gevangenis.”
Blijven investeren in re-integratie is wél de oplossing
"Wetenschappelijke studies tonen telkens opnieuw aan dat mensen niet stoppen met criminaliteit plegen omdat ze gestraft worden. Dat gebeurt wel wanneer er andere keerpunten in hun leven zijn. Een vaste job en een sterk en positief sociaal vangnet (kinderen, partner, vrienden) hebben veel meer impact op recidive dan een gevangenisstraf. Daar moeten we op inzetten, ook als we enkel in veiligheid geïnteresseerd zijn”, verduidelijkt Vander Beken.
“We houden er te weinig rekening mee dat 99% van de gevangenen terug vrijkomt. Een gevangenis heeft een voordeur, maar ook een achterdeur die we open moeten houden.”
Een wereld zonder gevangenissen?
"Voor sommige gevaarlijke individuen blijft opsluiting noodzakelijk," erkent Vander Beken. "Maar voor de meeste daders zijn andere straffen effectiever: werkstraffen, geldboetes, een enkelband. De wereld wordt eigenlijk een pak veiliger als we minder mensen opsluiten.”
“Als de samenleving werkelijk minder criminaliteit wil, dan moeten we willen kijken naar wat wetenschappelijk onderzoek ons leert en die inzichten ook durven gebruiken.”
Lees ook
Professor criminologie wil binnenkort misdaad voorspellen én voorkomen
Waarom is er in de ene buurt meer misdaad dan in de andere? Kunnen we misdaad voorspellen en voorkomen? Die vragen houden professor Wim Hardyns al zeventien jaar bezig.
Waarom sommige mensen de regels overtreden (en hoe we dat kunnen voorkomen)
In 2022 werden er in België 892.548 misdrijven geregistreerd. Waarom overtreden zoveel mensen de regels? En hoe krijgen we dit cijfer omlaag?
Criminologie: één richting, meerdere wegen
Wat begon op dezelfde weg leidde naar andere oorden. Ellen, Katrijn en Laurien studeerden criminologie, maar sloegen daarna elk hun eigen weg in.
Is de zomer een piekperiode voor inbraken?
Bijna vakantie, hoog tijd om je koffers te pakken! Check jij voor je vertrekt ook tien keer of de voordeur goed op slot is en of het alarm wel aanstaat? Want al die mensen die op vakantie zijn, dat lijkt wel een droom voor inbrekers. Of niet?
