Is de oudheid bestuderen ouderwets of voorbijgestreefd? Verre van, vindt Dame Mary Beard van Cambridge University. Ze is een van de bekendste classici ter wereld, die erin slaagt wetenschap te populariseren. En intussen ook het debat over actuele thema’s verrijkt. De UGent bekroont die verdiensten met een eredoctoraat.
Academici staan niet buiten de maatschappij, maar er middenin, vindt ze. Ze is dan ook zelf opvallend aanwezig in het publieke debat, via haar blog A don’s life, boeken, BBC-documentaires, … Op haar twitteraccount @wmarybeard gaat ze in dialoog met mensen die diametraal tegenovergestelde meningen hebben.
Dat ze als fervent Brexit-tegenstander ooit heeft geluncht met een politicus van de Britse Onafhankelijkheidspartij UKIP om van gedachten te wisselen, typeert haar adogmatische levensvisie.
Atypische academica
Ook als academica legde ze een atypisch parcours af. Haar open blik leverde al verschillende publicaties op die leidden tot nieuwe inzichten. Hoe classici vandaag sommige historische teksten bestuderen, is voor een groot stuk haar verdienste, benadrukt professor Lieve Van Hoof (vakgroep Geschiedenis): “Jouw artikel over de brieven van Cicero vind ik revolutionair. Je stelde de gangbare visie in vraag. Door de brieven te lezen zoals ze overgedragen zijn via de manuscripten, ontdekte je wat de bedoeling ervan was, welk beeld Cicero naar voren wilde schuiven en wat dit zei over de bekommernissen van de mensen in de late Republiek.”
De faculteit Letteren en Wijsbegeerte, die haar voordroeg als eredoctor, herkent zich sterk in haar engagement. Professor Koen Verboven (vakgroep Geschiedenis): “Onze faculteit neemt actief deel aan het maatschappelijke debat. We beklemtonen sterk het belang van de humane wetenschappen. Wij zijn meer dan wat entertainment, we leveren een belangrijke bijdrage aan hoe onze samenleving naar zichzelf kijkt. De oudheid bestuderen is nog altijd relevant omdat we als individuen en als samenleving sterk de erfenis van die Grieken en Romeinen meedragen. Op heel bizarre manieren soms. Door terug te kijken naar het verleden, begrijpen we vandaag beter.”
Lieve Van Hoof pikt daarop in: “Willen we leven in een samenleving waar we enkel kiezen voor zaken die onmiddellijk nuttig zijn? Of waar we meteen het nut van merken? De coronacrisis heeft aangetoond hoe sterk mensen verlangen naar cultuur: naar theater, naar concerten…”
Onderzoek naar vrouwen
Mary Beard: “Het gaat verder dan dat. Kunst en humane wetenschappen zijn nodig om op een andere manier naar problemen te kijken. Om ze als het ware eens anders te 'framen'. Toen ik studeerde midden jaren 70, besteedden we nauwelijks aandacht aan Romeinse vrouwen. Vrouwen waren een nicheonderwerp. Vrouwen bestuderen, werd gezien als radicaal (lacht). Dat is vandaag helemaal veranderd.”
Voor een groot stuk door haar bijdrage. “In het midden van de jaren 70 begonnen de 'cool guys’ onderzoek te doen naar de vrouw in de oudheid (lacht). Ik vond het interessant onderzoek om mee verder uit te diepen, om zelf te ontdekken hoe ik me als vrouw en politiek wezen verhoud tot het onderwerp dat ik bestudeer. Die ingesteldheid leidde onder meer tot de publicatie van ‘Women & Power: a manifesto’.” Het boek uit 2018 werd door The Guardian omschreven als een van de ‘100 Best Books of the 21st Century’ en ‘A modern feminist classic’.
Oudheid als spiegel voor vandaag
Niet alleen zette ze gender als onderzoeksthema mee op de kaart. “We staan anders tegenover culturele diversiteit, tegenover slavernij of wreedheid, racisme... Het is een gigantische eyeopener om naar het Romeinse Rijk te kijken en een wereld te ontdekken vol vooroordelen. Romeinen waren geen aardige tolerante mensen, ze haatten buitenlanders net zo hard als sommigen vandaag. Maar ze verdeelden de wereld niet op basis van raciale lijnen. Vastgeroest racisme was toen afwezig."
Dat maakte daarom van de Romeinen geen betere mensen, benadrukt ze. “Maar ze helpen ons een wereld te zien waarin anders werd omgegaan met vooroordelen.”
Lieve Van Hoof: “Als je Griekse of Latijnse teksten leest, zit je erg verwijderd van onze hedendaagse wereld. Maar je leert te kijken vanuit een ander perspectief. Om het perspectief van de ander te begrijpen zonder het daarmee eens te moeten zijn. Dat leren we onze studenten en is een van onze grootste bijdragen aan de maatschappij. En als academici moeten we daarin het voorbeeld geven.”
Debat naar hoger niveau tillen
Is het ook vanuit een morele plicht dat academici moeten deelnemen aan het maatschappelijke debat? Mary Beard: “Daarom niet elke individuele academicus, maar wel de academische wereld. Zonder het te willen domineren of controleren. Ken je plaats, wees bescheiden. Ik ben ervan overtuigd dat de academische wereld het debat erg kan verrijken.”
“Neem de zogenaamde 'statue wars'. Moet je standbeelden van slavenhandelaars verwijderen of niet? De discussie daarover is erg gepolariseerd. Het academische perspectief kan het debat naar een hoger niveau tillen. Door te zeggen: kijken we beter niet eerst waar standbeelden voor dienen? Wat is hun functie in de publieke ruimte? Aan het einde van de rit kom je misschien tot dezelfde conclusie, maar dan heb je wel gezorgd voor meer context, een bredere visie.”
De dialoog openhouden
Het lijkt bijna ironisch dat ze zo’n grote fan is van een kanaal als Twitter, dat bij uitstek polariseert. “Het is zeker uitputtend om zo actief te zijn op sociale media,” geeft ze toe. “Je voelt vaak tegenstand bij mensen die geloven dat die academici in hun ivoren torens betweters zijn. Maar dat vind ik net goed aan kanalen als Twitter, mensen komen rechtstreeks in contact met jou en delen hun mening. Ik denk niet dat iemand een wereld wil waar iedereen hetzelfde denkt.”
Lieve Van Hoof: “Dat vind ik fantastisch aan Mary, ze houdt de dialoog open. Zelfs met mensen met wie je uitgesproken van mening verschilt, of zelfs met mensen die je op een onbeschofte manier beledigen. Dat is een essentiële taak van de humane wetenschappen.”
Koen Verboven vult aan: “Met de vakgroep Geschiedenis organiseren we - in normale tijden - twee keer per jaar een debat over actuele onderwerpen. Moeten we collecties uit de voormalige kolonies teruggeven of niet? Is Zwarte Piet racistisch? Zo houden we de vinger aan de pols. Ook onze decaan is erg actief bezig met het promoten van het maatschappelijke belang van de humane wetenschappen. De rector sluit zich gelukkig ook helemaal aan bij onze visie. Ik merk dat we de voorbije jaren veel aanweziger zijn geworden. Dat is een goede en noodzakelijke evolutie.”
De Romeinse keizer in Trump
Momenteel schrijft Mary Beard aan enkele nieuwe publicaties. “Ik ben nu bezig aan een boek om op een andere manier naar de Romeinse keizer te kijken. Om uit te pluizen wat autocratische macht in het oude Rome betekende. Het is niet zo dat de voorbije vier jaar in de VS mij direct op dat idee hebben gebracht (glimlacht). Maar er is natuurlijk wel een link. Nadenken over de aard van autoritaire macht in het oude Rome is voor mij een manier om antwoorden te zoeken.”
Koen Verboven wil weten op welke keizer Trump lijkt volgens haar. Mary lacht: “Journalisten stellen me die vraag ook. Het echte antwoord is dat ik niet denk dat hij op een Romeinse keizer lijkt. Maar ik antwoord altijd Elagabalus*. Ik denk niet dat hij daar echt op lijkt, maar het betekent dat de journalist hem moet opzoeken. Je zou dat ook educatieve opvoeding kunnen noemen.” (algemene hilariteit)
*Elagabalus, een keizer uit de derde eeuw. Is het opzoeken meer dan waard!
In een bijzondere, online editie van Dies Natalis bekroonden we 8 uitzonderlijke eredoctoren voor hun wetenschappelijke en maatschappelijke verdiensten. Voor Durf Denken schoven de promotoren en eredoctoren aan tafel voor een (digitaal) gesprek. Lees hier hun verhaal.
Lees ook
Judith of niet? Deze UGent’ers gingen op zoek naar de eerste gravin van Vlaanderen
Het Verhaal van Vlaanderen wist het zeker: in de doos die net opgediept was uit het erfgoeddepot van de Stad Gent zaten de overblijfselen van de enige echte Judith, de oermoeder van de graven van Vlaanderen. Maar was dat wel zo?
Ish Ait Hamou ontvangt eredoctoraat voor zijn unieke verbindende kracht
Voormalig choreograaf en auteur Ish Ait Hamou gaat geen moeilijke thema’s uit de weg. Met zijn verhalen verbindt hij de harten van mensen uit alle hoeken van de samenleving, en creëert hij een platform voor dialoog en begrip. Dankzij die unieke verbindende kracht ontvangt hij een eredoctoraat van de UGent.
Middeleeuwse vrouw aan de haard? Helemaal niet, weet deze podcast
Vrouwen kwamen er in de middeleeuwen niet aan te pas. Of dat is toch het algemene beeld dat velen daarover hebben. Hoog tijd om dat idee naar de vergeetput te verwijzen, vonden Julie, Els en Lisa.
Hoe een onbeduidende kaart plots een Vlaams Topstuk wordt
In zijn historisch onderzoek kwam archeoloog Jan Trachet vaak in contact met een kaart van de Brugse Vrije (1571) geschilderd door Pieter Pourbus. Hij merkte de accuraatheid van de kaart op en ging gedreven op zoek naar de geheimen van de kaart.
