Afbouwen van antidepressiva is niet zo simpel

Jarenlang gebruik groeit

Wie aan een ernstige depressie lijdt, krijgt door de dokter vaak antidepressiva voorgeschreven. Dat in combinatie met psychotherapie. Het is de regel om die pillen zes maanden in te nemen, of twee jaar bij wie al meerdere depressies had. Maar velen gebruiken de pillen veel langer. Van alle antidepressivagebruikers in België neemt ruim veertig procent ze langer dan drie jaar. Dat het gebruik in de laatste decennia gestegen is, ligt volgens onderzoek niet zozeer aan het feit dat méér mensen een depressie hebben, maar vooral omdat ze de pillen almaar langer innemen. Ook andere Westerse landen kampen met het probleem. Is het stoppen van één pilletje dan zo moeilijk?

“Never change a winning team”

In de praktijk is er een grote terughoudendheid om te stoppen. Dat blijkt uit een rondvraag bij huisartsen en patiënten. De antwoorden die mijn team en ik te horen kregen, leggen een groot pijnpunt bloot.

Zo willen patiënten liever niet verminderen als het goed gaat. Dat uit angst voor een nieuwe depressie. “Als ik zou stoppen, vrees ik dat dat het einde van mijn relatie zou betekenen”, zegt Hilde, 59 jaar, die al 26 jaar een antidepressivum neemt.

Daarenboven twijfelen patiënten of ze de alledaagse problemen wel aankunnen zonder de hulp van een pilletje. Marleen, 61 jaar en al 35 jaar antidepressivumgebruiker: “Ik heb vaak moeilijke momenten, ik kan het niet in mijn eentje oplossen, dus ik heb mijn medicatie nodig.”

En ook voor de huisartsen blijkt het niet evident om afbouwen voor te schrijven wanneer het goed gaat met de patient. “Never change a winning team.” klinkt het vaak bij artsen. Ook zij blijken te vrezen voor een herval. Hans, een 48-jarige huisarts zegt: “Ik bespreek het niet meer, want als de patient hervalt, ben je ook verantwoordelijk.” Niemand is dus laaiend enthousiast om het pilletje af te bouwen. Zonder extra hulp voor beide partijen zal afbouwen en stoppen dus niet zomaar gebeuren. Maar hoe die hulp er dan moet uitzien, is nog een raadsel.

Onderzoek nog in de startblokken

We weten bitter weinig over hoe je een antidepressivabehandeling beëindigt. De weinige studies die de kwestie onderzoeken, zijn van ondermaatse kwaliteit. Over het opstarten van de pillen zijn er dan weer wel honderden studies te vinden. Dat is niet verwonderlijk. Bijna alle studies zijn gesponsord door farmaceutische bedrijven. Voor hen is stoppen niet echt de prioriteit.

Wat we sinds kort wel weten is dat ongeveer de helft van de mensen die afbouwen onttrekkingsverschijnselen ervaart, zoals grieperigheid, onrust of duizeligheid. Ook sombere gedachten en angst zijn mogelijk. Dat zijn precies ook de symptomen van een depressie zelf. Daardoor denken patiënten heel vaak dat ze in de depressie hervallen en ze herstarten de medicatie. Het zou ons helpen om te kunnen achterhalen wie precies deze bijwerkingen ontwikkelt en wat de risicofactoren zijn. Zo is ook voor hen een trage afbouw onder medische begeleiding mogelijk.

Is stoppen wel nodig?

“Als we niet weten hoe we moeten stoppen, en patiënten er zich goed bij voelen, waarom zouden mensen dan moeten stoppen?” is een vaak gehoorde commentaar.

Ook al bestaat er nauwelijks onderzoek over de nefaste gevolgen van langdurige inname van antidepressiva, de pillen jarenlang blijven innemen gaat altijd gepaard met risico’s en kosten. Zo hebben vele gebruikers vaker moeilijkheden om te slapen, gewichtstoename, seksuele problemen, bloedingen en maag- en darmklachten. Afvlakking van emoties is ook frequent: “Ik voelde dat ik tegengehouden werd op creatief niveau en mezelf niet was“, getuigde de Vlaamse zangeres Selah Sue bij de release van haar single ‘Pills’ waarin ze beschrijft welke negatieve invloed de pillen hadden.

Ook niet onbelangrijk: één jaar antidepressivagebruik kost algauw dertig euro voor de patiënt en tachtig euro voor de ziekteverzekering. Daarbij komt ook nog de opvolging bij de dokter. Dat is geld dat niet meer kan worden besteed aan andere zorg.

Wat nu?

Leven met en zonder antidepressiva is duidelijk een “hot” thema in de media. Dit is dus hét moment voor het beleid om het probleem met ernstige investeringen aan te pakken. De eerste stap is om de risico’s van langdurig gebruik in de kijker te zetten. Betere studies zijn daarvoor absoluut nodig zodat patiënten en artsen juister kunnen oordelen over de pro en contra’s van stoppen.

Maar die zullen allicht niet volstaan. Finaal vraagt het ook een shift in de aanpak van psychische problemen. Zo blijft naast medicatie nemen ook praten essentieel. “Als ik zoals vorige maand, mentaal door een moeilijke periode ga, probeer ik te voorkomen dat ik er weer ten onder ga, door erover te praten met de mensen die dicht bij me staan”, getuigt de 48-jarige Els, die vorig jaar stopte na acht jaar antidepressiva. Deze getuigenis werd bevestigd in ons onderzoek: een sterk netwerk van goede mensen om de patiënt heen bevordert de kans op genezing.

(Quotes zijn geanonimiseerd en gebaseerd op de resultaten van het kwalitatief onderzoek)