Komt er ooit een geneesmiddel voor hiv? “Ik ben ervan overtuigd”

Elke dag krijgen een paar mensen in ons land te horen dat ze seropositief zijn. Hiv-remmers zorgen er gelukkig voor dat de ziekte niet meer zo dodelijk is als in de jaren 80 en 90. Toch blijft de zoektocht naar een geneesmiddel om heel wat redenen relevant. En de vooruitzichten zijn positief, aldus professor Linos Vandekerckhove die dankzij het Fonds HIV Ontrafelen al bijna 15 jaar onderzoek doet naar een geneesmiddel.

Er bestaan vandaag goede hiv-remmers waardoor mensen met hiv perfect normaal kunnen functioneren. Maar toch is onderzoek naar een geneesmiddel nog absoluut nodig, benadrukt professor Linos Vandekerckhove van het Hiv-referentiecentrum van het UZ Gent: “Van de 40 miljoen mensen met hiv in de wereld hebben er 12 miljoen geen toegang tot hiv-remmers. Daarom blijven we zoeken naar definitieve genezing, want zeker voor mensen die geen toegang hebben tot hiv-remmers is genezing topprioriteit.”

Stigma rond hiv

Daarnaast is er het stigma dat nog steeds rond hiv bestaat. “De kans is groot dat je tot twee seropositieve mensen kent, maar het waarschijnlijk niet weet. De schaamte is nog groot. Elke dag dat iemand de hiv-remmers neemt, wordt die persoon herinnerd aan hun hiv-status en steekt het schuldgevoel de kop op. Ook al is dat schuldgevoel en stigma nergens voor nodig. Een geneesmiddel kan hen daarvan verlossen.”

“Een derde voordeel is dat een geneesmiddel de maatschappelijke kost enorm kan verlagen. Remmers kosten de maatschappij zo'n € 1000 per maand per persoon. Genezing zou die kost volledig kunnen wegnemen."

Medisch gezien is genezen trouwens altijd beter dan chronisch onderdrukken. “Mensen verouderen medisch gezien sneller en zullen meer last krijgen van cardiovasculaire ziektes, kankers, infecties, ... Omdat het virus nog altijd in je immuuncellen aanwezig is, ben je vatbaarder voor allerlei ouderdomskwaaltjes. ‘Inflammaging’ noemen we dat. Hier in het Westen hebben die verouderingseffecten amper impact op de levensverwachting omdat mensen met hiv strikt worden opgevolgd. Maar dat is in grote delen van de wereld, zoals in sub-Sahara of landen als Oekraïne, niet het geval.”

Vaccin of geneesmiddel tegen hiv

De vraag stelt zich waarom er, na vier decennia van onderzoek, nog geen preventief vaccin of geneesmiddel gevonden is. Daar heeft Linos een goede verklaring voor: “Het gaat om een bijzonder ingenieus virus dat zich continu aanpast aan ons immuunsysteem. Daardoor is het zeer moeilijk om er therapieën of vaccins voor te ontwikkelen. Het virus verstopt zich in onze immuuncellen en vormt zo slapende bommen. Van zodra je stopt met de hiv-remmers, barst de bom los.”

Het Fonds HIV Ontrafelen is noodzakelijk om de continuïteit van de werking van het onderzoeksteam te garanderen. “Wij krijgen hoofdzakelijk per onderzoeksproject financiering, maar ons labo doet veel meer. Ook om onderzoekstalent aan boord te houden, zijn donaties via het Fonds zeer belangrijk. Ons team van 25 onderzoekers doet projecten met labo’s in Europa en de VS. De aanpak in ons labo is uniek omdat het de ziekte in de diepte in kaart brengt. We beperken ons niet tot een bloedafname om te zien hoeveel virus er in het bloed zit, maar kijken breder: hoeveel zit er in de lymfeklieren of in het lymfeweefsel van darmen? We achterhalen hoeveel virus er is en waar het zich verbergt. We proberen de ziekte beter te begrijpen in de verschillende organen, waar 95 procent van het virus zich verbergt. Zoeken naar het virus is als zoeken naar een naald in een hooiberg, omdat het zich verspreidt over het hele lichaam.” Daarom werkt het team ook samen met andere specialisten zoals maag-darmspecialisten, vaatchirurgen… “We doen zo’n uitgebreid onderzoek bij de diagnose en nog eens na twee jaar. Dat levert unieke stalen op in de biobank voor onderzoek aan de UGent en bij onze partnerlabo’s.”

Beloftevol onderzoek

Ligt er in dat onderzoek ook potentieel om tot een geneesmiddel te komen? “Er lopen projecten voor mRNA-gebaseerde strategieën, waarbij we het slapende virus wakker maken om het dan te laten verwijderen door het immuunsysteem. We zijn bezig met de ontwikkeling van immuuntherapieën zoals je in kankeronderzoek ziet. We werken ook al zes jaar aan een eigen immuunstrategie, waarvan we over twee jaar – na een fase 1 klinische studie – zullen weten of ze werkt. Als die resultaten positief zouden zijn, dan is er nog een lange weg te gaan. Een geneesmiddel is dus nog niet voor morgen. Behalve dit beloftevol onderzoek lopen er nog veel in de wereld. Ik ben dus overtuigd dat we ooit een geneesmiddel zullen vinden.”

Leentje leeft met hiv: “Het stigma plakt aan mij vast’

Leentje kreeg haar diagnose in 2021, ze was toen een prille zestiger. Het nieuws sloeg in als een bom, ook al zat Leentje in een vergevorderd stadium van AIDS. “Ik was al jaren ziek, maar mijn huisarts heeft nooit aan hiv gedacht. Vooral omdat ik een ‘gewone’ vrouw was, met twee kinderen en in een langdurige relatie. Dat beeld paste niet bij het stereotiepe beeld van mensen met hiv. Mijn ziekte bleef dus lang onder de radar.

In het UZ Gent kreeg ik meteen de nodige medicatie en steun. Nu neem ik een pil per dag. Wel met enkele nevenwerkingen: ik word snel moe. Maar dat is een wereld van verschil met de situatie vroeger: ik kon niet meer stappen, had last van enorme haaruitval, ik zat met een vergevorderde longontsteking, er zaten schimmels in mijn mond, ...

Ook al ben ik nu goed met mijn medicatie, ik zou het geweldig vinden als er eindelijk een geneesmiddel wordt ontwikkeld. Dat zou de nevenwerkingen wegnemen en komaf maken met het stigma dat nog altijd aan mij vastplakt. Mensen zijn nog altijd bang van mensen met hiv en denken dat het onze eigen schuld is. Maar het volstaat om een mens te zijn om hiv te krijgen. Hiv isoleert je als mens, ook al krijg ik heel veel steun vanuit mijn familie en het UZ.

Bij de diagnose was ik er vast van overtuigd dat ik niet in de schemerzone wilde leven, gewoon omdat ik hiv heb. Maar negatieve en kwetsende reacties zorgden ervoor dat ik mijn mening ging herzien om mezelf te beschermen. Ik hoop dat er ooit een dag komt waarop iedereen niet alleen mijn voornaam mag kennen, maar ook mijn familienaam. Het zal de dag zijn dat hiv te genezen is en ik opnieuw zal kunnen leven als een vrije vrouw.

Het geeft mij hoop dat er nog altijd onderzoek gebeurt naar een geneesmiddel. Ik ben dankbaar dat professor Vandekerckhove en zijn team ons niet loslaten en overtuigd zijn van het belang van genezing. Hun doel is simpel: mensen genezen, ongeacht hun verhaal.”