Complottheorieën tieren welig op het internet, en zijn niet altijd onschuldig. In zijn tweede openingscollege als houder van de leerstoel ‘Etienne Vermeersch’ gaat wetenschapsfilosoof Maarten Boudry dieper in op de valkuilen van complotdenken.
Van wilde verhalen over het coronavirus en de vaccins, over een inside job bij de aanslagen op de Twin Towers tijdens 9/11 tot een valse maanlanding. Er doen heel wat complottheorieën de ronde en het internet lijkt de ideale voedingsbodem om die te doen groeien en bloeien.
We gaan er vaak van uit dat enkel paranoïde mensen complotdenkers kunnen zijn, maar dat klopt niet. Maarten Boudry: “Iedereen is vatbaar voor complottheorieën, door de manier waarop ons brein werkt, en door de aantrekkingskracht van de theorieën zelf. Toch zijn complottheorieën niet onschuldig. In deze pandemie heeft complotdenken letterlijk mensenlevens gekost.”
9/11 was an inside job
Complotdenken bestaat alvast in heel wat gradaties. De Amerikaan Jesse Ventura is er bijvoorbeeld, net als veel andere Amerikanen, van overtuigd dat 9/11 een inside job was. Dat betoogt hij ook in dit interview met Piers Morgan op CNN.
Filosoof Johan Braeckman ziet er verschillende zaken in terugkomen die typisch zijn voor complotdenkers, en wijst ook op de rol van algoritmes en sociale media:
Corona: complot of niet?
Een heel ander verhaal zien we bijvoorbeeld in dit interview van het Nederlandse kanaal ‘De Nieuwe Wereld’, waarin Marlies Dekkers onder meer kritisch over het coronabeleid praat met Daan de Wit. “Kritiek op het beleid is niet noodzakelijk ingegeven door complotdenken”, aldus Boudry. “Maar de grens is soms dun. Als het echt klopt dat de coronavaccins veel meer nevenwerkingen hebben dan de overheid toegeeft, dan wordt dat kennelijk doodgezwegen. Dat lijkt al sterk op een samenzwering.”
Prof. Isabel Leroux-Roels, vaccinologe, merkte daarover het volgende op:
Kritisch denken
“Het is belangrijk om kritisch te kijken naar allerlei beweringen”, zegt Boudry. “Maar het is minstens even belangrijk om ook je eigen opvattingen kritisch te bevragen. Dat is een typische valkuil waar complotdenkers geregeld last van hebben. Ze twijfelen aan alles, behalve aan zichzelf.”
Bekijk hieronder het openingscollege:
Lees ook
Podcast Verboden terrein: Griet Vermassen
Verboden Terrein is een podcast over gevaarlijke ideeën in de wetenschap. In deze reeks gaat wetenschapsfilosoof Maarten Boudry op zoek naar wetenschappelijk ideeën die op maatschappelijke weerstand en verzet botsen, telkens in gesprek met een centrale gast.
Is dat jouw overtuiging of die van het algoritme?
Mogelijk lees je dit artikel omdat het in de tijdlijn van je social media kwam opduiken. De vraag is dan: heb je recent nog artikels over algoritmes gelezen? Zo ja, dan heeft dat algoritme zijn werk gedaan.
Schuilt in ieder van ons een complotdenker?
Er lijkt een hoogconjunctuur voor complotdenken aan de gang te zijn. Zo’n nieuwe ziekte die uit het niets opduikt, met zoveel doden als gevolg? Dat moét wel een samenzwering zijn, aldus velen. Het internet werd en wordt dan ook overspoeld met allerlei complottheorieën. Dat brengt ons tot de vraag: waarom geloven mensen in de meest onwaarschijnlijke verhalen en waarom vinden we dat een probleem?
"Hoe bereiken we nuluitstoot? Dáár moet het klimaatdebat over gaan!”
Van zodra de pandemie voorbij is, komt de klimaatcrisis opnieuw in beeld. “We moeten streven naar een CO2-uitstoot van nul. Niet ‘een beetje minder’, maar helemaal naar nul”, vindt wetenschapsfilosoof Maarten Boudry. En daar is een globaal debat voor nodig, weg van de te simplistische visies die het debat nu beheersen.
