Kwallen zijn voor veel strandgangers het laatste dat ze willen zien, laat staan voelen in het water. Toch hoeven we ons niet al te veel zorgen te maken en valt het heus wel mee met het gif van onze kwallen. Word je toch gestoken? Dan kan je enkele dingen doen tegen de pijn. Plassen bijvoorbeeld, of is dat maar een fabeltje?
Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd op 7 juli 2022. De geïnterviewde werd opnieuw gecontacteerd voor een actuele stand van zaken in juli 2023.
Vooral in de zomer is de kans groot dat er kwallen dicht tegen de kust ronddobberen. Maar we hoeven er geen schrik voor te hebben, stelt Sara Vandamme (Marine@UGent) gerust. “Een kwallenbeet is niet fijn, maar onze Noordzeekwallen zijn lang niet zo toxisch als hun Australische neefjes. Sommige mensen reageren er wel allergisch op, zoals dat ook kan bij een bijen- of wespensteek. Dan ga je best meteen langs bij de redders.”
Plassen of niet plassen?
De bekendste kwal, de oorkwal, kan niet door de huid prikken. Van een blauwe haarkwal of kompaskwal kan je wél een prik krijgen. “De prik van een kompaskwal kan je vergelijken met een brandnetelwonde. Vervelend, maar door goed te spoelen met zeewater gaat de irritatie snel over”, aldus kwallenfan en professor mariene biotechnologie Jana Asselman.
-
De oorkwal of Aurelia Aurita © Hillewaert, Hans
-
Kompaskwal of Chrysaora hysoscellla © VLIZ (De Wulf, Leontien)
-
Blauwe haarkwal of Cyanea lamarckii © VLIZ (Vandepitte, Leen)
Helpt plassen op een kwallenbeet om de pijn te verzachten? Ja en nee, klinkt het. “Het gif van sommige kwallen is thermolabiel, wat betekent dat het sneller afbreekt door warmte. Maar dat geldt niet voor alle kwallen. Algemeen geldt dat je het beste de wonde goed uitspoelt met zeewater. Of met azijn, maar dat werkt enkel bij de kompaskwal én geeft meer pijn bij andere soorten. Omdat mensen meestal het onderscheid tussen kwallensoorten niet kennen, raden we toch sterk af om te spoelen met urine, drinkwater en alcohol”. adviseert mariene ecoloog Colin Janssen.
Wat met de pieterman?
Al bij al valt het dus wel mee met die kwallen. Een venijniger beestje is dan de pieterman. Een prik van de vis kan veel pijn doen. Toch maar een beetje uitkijken, zeker als je weet dat ze vaak voorkomen op plekken waar kinderen graag spelen. Sara: “De pieterman graaft zich in net onder het zand, enkel de zwarte stekel naast zijn kop steekt boven het zand uit.” “Ze komen vooral voor in poeltjes rond zandbanken die op het strand overblijven bij eb, ‘kellen’ in het West-Vlaams”, aldus Colin.
De pieterman © Decleer, Misjel
Gelukkig kan plassen op de plaats van de beet wel soelaas bieden. Sara: “Omdat het gif van een pieterman wordt afgebroken door warmte.” Evengoed helpt het dus om er iets anders warm op aan te brengen, voor zij die liever niet met urine werken.
Langer leven aan zee
Sowieso zou het doodjammer zijn, vinden Colin, Jana en Sara, als mensen zich laten afschrikken door die enkele ‘risico’s’. Die zijn peanuts in vergelijking met al het goede dat de zee te bieden heeft.
Jana: “Als we aan zee zijn, bewegen we meer dan thuis, weten we. Bewegen heeft een positief effect op onze fysieke gezondheid en mentaal welzijn. Tijdens de lockdown voelden mensen die aan zee wonen zich minder depressief dan mensen in het binnenland, bleek uit onderzoek van het VLIZ (Vlaams Instituut voor de Zee) in samenwerking met enkele UGent collega’s.”
En ook in het algemeen blijkt er een positief zee-effect: “Mensen die aan zee wonen leven gezonder én langer. Maar we weten nog niet waarom. We vermoeden dat het onder meer aan de zeelucht ligt.” De jodium in de lucht? “Nee, het gehalte jodium is te laag om enig effect te hebben (lacht). Maar er zitten wel duizend en één stofjes in de lucht afkomstig van algen, wieren, … Zelfs kwallen. Sommige van de meest innovatieve geneesmiddelen zijn trouwens gebaseerd op kwallengif.” Verrassende beestjes dus, die kwallen!
Professor Colin Janssen (faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, vakgroep Dierwetenschap en Aquatische Ecologie) startte zijn academische carrière als ecotoxicolooog en (toegepast) mariene ecoloog, vandaag legt hij zich net als Jana Asselman en Sara Vandamme toe op het onderzoeksdomein van ‘Ocean & Human Health’. “Van mijn vroegste kindertijd was het strand mijn speeltuin. Ik nam mijn vondsten altijd mee naar huis, vaak tot groot ongenoegen van mijn moeder (lacht).”
Jana Asselman is professor in Mariene Biotechnologie, verbonden aan de UGent-campus op Ostend Science Park, het eerste Belgische wetenschapspark dat zich toelegt op bedrijven uit de mariene en maritieme sector. Onderzoekers, bedrijven en overheidsinstanties werken er intensief samen aan de blauwe economie. Haar onderzoek spitst zich toe op de interacties tussen de zee en de menselijke gezondheid. Ze is gefascineerd door kwallen. “Ik vind die mooi, ze dansen zo sierlijk en rustgevend op en neer in zee, in de mooiste kleuren en vormen.”
Sara Vandamme is coördinator bij Marine@UGent. Ze woont en werkt aan zee en is een getrainde zeezwemster. Sara heeft aan den lijve een steek van een pieterman meegemaakt. “Enorm pijnlijk, gelukkig had er iemand warme koffie bij die ik er direct overgoot!”
Lees ook
De kust op voorschrift: op zoek naar het helende effect van de zee
Heeft de kust een helend effect? Harde bewijzen zijn er voorlopig nog niet.
De blauwe economie: een zee van mogelijkheden
Zeventig procent van de aarde wordt bedekt door water, en we weten nog maar een fractie van wat al dat water ons te bieden heeft. De blauwe economie ontdekt steeds meer schitterende toepassingen en oplossingen die verscholen liggen op en onder het zeeoppervlakte.
Gezonken oorlogsschip laat nog steeds sporen na in de Noordzee
In de Tweede Wereldoorlog zonk het patrouilleschip John Mahn voor de Belgische kust. Bio-ingenieurs van de UGent bestudeerden samen met het Vlaams Instituut voor de Zee de impact ervan op het leven in de Noordzee.
Waarom je de stroming in de Noordzee nooit mag onderschatten
Ieder jaar hoor je redders aan de Belgische kust oproepen om niet in onbewaakte zones te zwemmen. Met reden, weten Noordzeespecialisten Jana Asselman, Sara Vandamme en Colin Janssen. Want er beweegt wel wat onder het wateroppervlak.
