Even goede vrienden: twee meningen over biotechnologie

De moderne biotechnologie in de landbouw is een veel­besproken topic. Geert De Jaeger is professor aan de UGent en werkt als plantenbiotechnoloog aan het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. UGent-alumnus Dirk Holemans is coördinator van de sociaal-ecologische denktank Oikos en voormalig politicus bij Groen. Ze staan lijnrecht tegenover elkaar op vlak van moderne biotechnologie in de landbouw. Het levert een stevig debat op, maar de belangrijkste conclusie: they agree to disagree.

Professor Geert De Jaeger, u bent gespecialiseerd in systeembiologie van planten en praktiseert de CRISPR-Cas technologie in uw onderzoek. Maar wat is dat precies?

Geert De jaeger: “De CRISPR-Cas technologie is een vorm van genoombewerking. Dat betekent dat er snelle en nauwkeurige veranderingen worden aangebracht in het genetisch materiaal van levende wezens. Ons onderzoek wordt onder meer gebruikt om de productiviteit en kwaliteit van landbouwgewassen te verhogen én om technieken te ontwikkelen die de landbouw meer in harmonie brengen met de natuur."

Het Europees Hof voor Justitie heeft onlangs beslist dat het CRISPR-onderzoek onder de ­regelgeving van genetisch gemodificeerde organismes valt. Zijn jullie het eens met die beslissing?

Geert De Jaeger: "Wij vinden dat onterecht omdat producten uit de conventionele mutagenese zoals de roze pompelmoes wel uitgezonderd zijn van die wetgeving. Bij conventionele mutagenese worden met behulp van bijvoorbeeld radioactieve straling tal van DNA-wijzigingen aangebracht. De genen die een positief effect opleveren worden vervolgens geselecteerd. Waarom valt dit niet onder de GGO-wetgeving en onze methode wel? Omdat onze methode nieuwer is. Het Europees Hof stelde dat alle mutagenesetechnieken ontwikkeld vóór 2001 onder de noemer ‘conventionele mutagenese’ vallen, die erna niet. Dat is het voorzorgsprincipe, iets bestaat al zo lang dat het als veilig voor mens en dier wordt beschouwd. Onze wetenschap maakt het nochtans mogelijk om producten te maken waarbij er enkel een paar bouwstenen aan het DNA veranderd zijn. Er worden dus geen vreemde genen ingebracht. Wij beschouwen onze technologie daarom even veilig als conventionele mutagenese.”

Dirk Holemans: “Ik ben het daar niet mee eens. Het was een terechte beslissing om het voorzorgsprincipe toe te passen op de CRISPR-technologie. Dat principe is op­genomen in het Europees Verdrag van Lissabon en staat centraal in het milieubeleid. Als er een nieuwe technologie is, moeten we eerst kijken wat de mogelijke negatieve impact daarvan is. Er zijn altijd onverwachte effecten die optreden bij genmutatie. Dat moet grondig geëvalueerd worden. Als de komende jaren blijkt dat het goed zit, kan die goedkeuring er komen. Ik ben trouwens ook geen voorstander van de conventionele mutagenese. Ik geloof in een ander soort landbouwwetenschap, waarbij we vertrekken vanuit de grote variëteit aan landbouwgewassen om nieuwe variëteiten te creëren die bestand zijn tegen wijzigende omstandigheden. Die agro-ecologische aanpak vertrekt niet vanuit het bestuderen van geïsoleerde planten in het labo, maar is een geïntegreerde aanpak waarbij we samenwerken met boeren. Dat is voor mij de toekomst van de landbouw en ik kan dat niet reduceren tot een discussie over welke labotechniek toegelaten moet zijn.”

Geert De Jaeger: “Ik begrijp niet waarom het geen en-en-verhaal kan zijn. Geen enkele onderzoeker in mijn veld heeft een probleem met organic farming of heeft ooit al een veld vernietigd. CRISPR-Cas verschilt niet van conventionele mutagenese, dus waarom wordt het dan geblokkeerd?”

Is het en-en-verhaal dan geen optie?

Dirk Holemans: “Nee. Ik kijk naar de realiteit zoals die zich heeft ontwikkeld in de voorbije 30 jaar. Dan zie je dat de moderne biotechnologie er vooral toe heeft geleid dat we nu grote arealen hebben aan gewassen die bestand zijn tegen pesticiden en die grotendeels in handen zijn van grote concerns als Bayer. Met als gevolg dat de autonomie van de boeren sterk verminderd is. Ik twijfel er niet aan dat alle onderzoekers aan VIB met grote integriteit hun werk doen. Maar ik kan enkel vaststellen dat er in de raad van bestuur van VIB een topman van Bayer zit. En dat er geen enkele vertegenwoordiging is van consumenten of boeren.”

Dirk Holemans: “Het is een illusie dat je een techno­logie kan losmaken van de sociaal-­economische context. De voorbeelden die je aanhaalt, zijn uitzonderingen. We kunnen het areaal van de aubergines en papaya’s toch niet vergelijken met de sojateelt in Zuid-Amerika?”

Hoe komen we dan tot een oplossing?

Dirk Holemans: “We verschillen fundamenteel van mening in wat die oplossing hoort te zijn. Ik ben het wel eens met Geert dat het probleem bij het beleid zit. Daarom mijn vraag aan hen: in welke benadering steek je geld en energie? Met technologie kunnen we veel, maar het is een misvatting te denken dat je daarmee complexe problemen uit de wereld kan helpen.”

Geert De Jaeger: “En toch ben ik ervan overtuigd dat er toepassingen zijn bij CRISPR-Cas die volledig conform zijn met jullie holistische visie. Een mooi voorbeeld is wat er ontwikkeld werd aan Cold Spring Harbour Laboratories in de VS. Daar maakte men gebruik van CRISPR-Cas om een tomaat die niet in de teelt geraakte, te muteren. De onderzoeker heeft die tomaat daarom zodanig genetisch gewijzigd dat die makkelijker te telen én bovendien gezonder is. Je hebt een techniek die dat mogelijk maakt. Waarom zet je die techniek dan niet in? Ik kan daar niet goed inkomen. Je mist zoveel opportuniteiten. Je houdt daarmee eigenlijk ook de vergroening van de landbouw tegen!”

Geert De Jaeger: “Ik vind dat de uitdagingen te groot zijn. We moeten alle tools die we beschikbaar hebben, kunnen inzetten. Een holistische visie en globale aanpak is essentieel, maar daarbinnen kan onze technologie perfect een plaats hebben om nog sneller tot oplossingen te komen.”