Erfgoed beroert de gemoederen en verhit het publieke debat. Standbeelden tuimelen van sokkels en monumenten worden beklad. Terwijl UNESCO en de internationale gemeenschap met argusogen de praalwagens van Aalst Carnaval volgen, krijgen kindericonen Pippi Langkous en Zwarte Piet ferme tikken op de vingers en harde vegen uit de pan. Wie weet ruilt zelfs Sinterklaas straks zijn statige mijter in voor de flamboyante kralenkroon van Queen Nikkolah.
In het kort
- In een samenleving die steeds meer streeft naar inclusiviteit moet het debat over erfgoed voor een breder publiek toegankelijk zijn
- Ook digitalisering heeft impact op hoe we met erfgoed omgaan
- Nieuw postgraduaat reikt handvaten aan om met de vele uitdagingen in de erfgoedsector innovatief en meerstemmig aan de slag te gaan
Het is duidelijk, de erfgoedsector staat voor vele uitdagingen. Om deze aan te pakken creëerde doctor Aurelie Daems, op vraag van decaan Gita Deneckere (faculteit Letteren en Wijsbegeerte) en Koen Aerts (historicus, vakgroep Geschiedenis) een innovatieve en interdisciplinaire postgraduaatsopleiding ‘Erfgoed en samenleving’ aan de UGent in het kader van levenslang leren.
Waarom is erfgoed belangrijk?
Aurelie Daems: “Erfgoed is van cruciaal belang voor de samenleving omdat het onlosmakelijk deel uitmaakt van de identiteit en het weefsel; zeg maar het dna van elke gemeenschap. Vooral nu, met de toenemende diversiteit, wordt het steeds essentiëler om verschillende gewoontes en gebruiken, tradities en verhalen te kennen en te erkennen. Erfgoed fungeert niet enkel als een brug tussen het verleden, het heden en de toekomst. Vaak biedt erfgoed ook een gemeenschappelijke grond waarop mensen van verschillende achtergronden zich kunnen verbinden. Of niet.”
Erfgoed kan dus zowel een opbouwend als een potentieel splijtend effect hebben?
“Absoluut. Aan de ene kant kan erfgoed dienen als een bindmiddel, waardoor gemeenschappen zich verbonden voelen met elkaar of met een bepaald verleden, een bepaalde herkomst of bepaalde gewoontes. Aan de andere kant kan erfgoed ook tot conflicten leiden, vooral wanneer het over bedenkelijke gebruiken gaat of over controversiële stukken erfgoed, denk maar aan geroofde of onrechtmatig verworven kunst, het tentoonstellen van menselijke resten van bepaalde gemeenschappen… Dat soort erfgoed kan pijnlijke herinneringen oproepen of symbool staan voor ongelijke machtsverhoudingen. Daarom is het essentieel om in te zetten op een open dialoog en inclusieve benaderingen te hanteren bij het omgaan met erfgoed.”
Zit erfgoed nog onder een stolp verstopt in een kelder?
“Erfgoed heeft inderdaad lang een stoffig imago gehad, waarbij voornamelijk experts het recht hadden om over erfgoed te spreken. Dat is steeds minder houdbaar in een samenleving die wil streven naar inclusie, participatie en diversiteit. We hebben vaak de mond vol van die begrippen, maar zolang de drempel voor sommige groepen of personen hoog blijft om met erfgoed om te gaan of te beleven, zal daar niets aan veranderen. Toegang tot erfgoed moet verder worden vergemakkelijkt, zodat een breder publiek kan deelnemen aan huidige en toekomstige erfgoeddebatten en kan bijdragen aan het vormgeven van een meer gedeelde samenleving.”
Hoe speelt de digitalisering van erfgoed een rol in dit alles?
“Digitalisering opent nieuwe mogelijkheden om erfgoed voor iedereen toegankelijker te maken. Door middel van technologieën zoals augmented reality en virtual reality, maar ook door in te zetten op innovatieve methodes rond co-creatie kan een breder publiek erfgoed op een meer toegankelijke, interactieve en boeiende manier ervaren; soms ongeacht de locatie of achtergrond. Bovendien biedt digitale transformatie ook nieuwe manieren om erfgoed te bewaren, te ontsluiten en met elkaar te delen. Tegelijkertijd brengt het ook uitdagingen met zich mee op bijvoorbeeld het gebied van ethiek en privacy.”
De uitdagingen die hierboven aan bod komen, verklaren de nood voor het postgraduaat. Je noemde zelf ook het ethische aspect: is dat een focus van de opleiding?
“In twee van de zes vakken van het postgraduaat komen historische en actuele ethisch-juridische kwesties rond erfgoed aan bod. Belangrijke vragen die daarin aandacht krijgen zijn onder meer: wat is de rol van geschiedenis en erfgoed in de samenleving? Hoe kan deze rol worden benut of misbruikt? Zijn bepaalde erfgoednarratieven een selectieve weergave van de geschiedenis en wiens agenda dienen ze? Wie beslist waar men wel of niet waarde aan hecht, wat we doorgeven aan volgende generaties en wat we hoe ontsluiten uit archieven? In het postgraduaat is er ook aandacht voor erfgoed en recht, waarbij onder meer vraagstukken rond copyright, het recht op spreken, teruggave van cultuurgoederen… de revue passeren.
Wat maakt het postgraduaat uniek?
“Het postgraduaat richt zich op drie pijlers: erfgoed in de digitale wereld, erfgoed en publiek, en erfgoed en politiek. We werken samen over de disciplines en faculteiten heen om zo studenten een dieper inzicht te geven in de complexiteit van erfgoed, om hen te leren hoe ze erfgoed op een meer holistische, ethische en duurzame manier kunnen benaderen. De opleiding zet naast de theorie ook volop in op praktijk via hands-on training en op werkplekleren via een uitgebreide onderzoeksstage, waardoor studenten goed voorbereid zijn om een vernieuwende rol te spelen in de erfgoedsector.”
Welke impact op de erfgoedsector verwachten jullie?
“We hopen deelnemers te mogen opleiden van diverse achtergronden en disciplines, die een passie hebben voor erfgoed en die actief willen bijdragen aan de verdere ontwikkeling en actualisering van de sector. We hopen dat het postgraduaat zal leiden tot een meer inclusieve en participatieve benadering van erfgoedbeheer, waarbij zoveel mogelijk stemmen gehoord worden en waarbij erfgoed een bron van verbinding en begrip wordt in onze steeds veranderende samenleving.”
De postgraduaatsopleiding Erfgoed en samenleving bereidt deelnemers voor om aan de slag te gaan met de vele uitdagingen waar de erfgoedsector in de superdiverse samenleving van vandaag voor staat. Interesse in het postgraduaat? De plaatsen zijn beperkt, inschrijven kan tot en met 15 juli.
Aurelie Daems is doctor in de archeologie en is als onderwijsbegeleider verbonden aan de vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen van de UGent. Haar onderwijs heeft voornamelijk betrekking op de kunstmarkt en op gecontesteerd en geplunderd erfgoed. Sinds maart 2024 is zij coördinator van het interdisciplinaire postgraduaat Erfgoed en samenleving dat onderdeel is van de Humanities Academy van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte.
(illustratie: Leonard Cools)
Lees ook
Zij keren terug naar de universiteit
Of je nu aan het begin of aan het einde van je loopbaan staat: bijleren kan altijd. Om op zoek te gaan naar ontbrekende puzzelstukken in je professionele kennis, of om dromen waar te maken na je pensioen. Inge en Charlotte vertellen het elk vanuit hun eigen perspectief.
Thomas keerde terug naar de universiteit om zijn job efficiënter te maken
Een diploma behalen is niet noodzakelijk het eindpunt van je studentenleven. Zelfs jaren nadat je afstudeerde, kan je onder het motto levenslang leren nieuwe opleidingen volgen. Zoals Thomas Peeters, die als verpleegkundige een ingenieursopleiding volgde.
Annelies keerde terug naar de universiteit om Oekraïens te leren
Een diploma behalen is niet noodzakelijk het eindpunt van je studentenleven. Zelfs jaren nadat je afstudeerde, kan je onder het motto levenslang leren nieuwe opleidingen volgen. Uit praktische overweging: het helpt je professionele carrière verder vorm te geven. Of puur uit eigen interesse.
Lang leve leren, want studeren stopt niet na je studies
Wie weet hoe je job er binnen tien jaar uitziet? Sterker: bestaat jouw job dan nog wel? In een maatschappij die razendsnel verandert zijn het moeilijk te beantwoorden vragen. Eén ding is zeker: studeren stopt niet nadat je je diploma behaald hebt. Jarenlang hinkten we in Vlaanderen achterop op vlak van levenslang leren. Gelukkig staan de sterren intussen gunstiger.
